Pierwsze badania rozpoczęły się już w 2003 roku, a ich celem było odnalezienie pozostałości siedziby krzyżackich prokuratorów z ziemi chełmińskiej. Poszukiwania te szybko przerodziły się w znacznie szerszy projekt naukowy, kiedy to w 2005 roku, kilka metrów od pierwotnej lokalizacji, odkryto relikty zniszczonego cmentarzyska. Badacze natrafili na dwa równoległe poziomy użytkowania terenu: starszy, z wczesnego średniowiecza, oraz młodszy, sięgający XVII wieku.

Przełomowe okazały się jednak ostatnie lata. W ramach projektu prowadzonego przez Instytut Archeologii UMK oraz Stowarzyszenie Ewolucja, w latach 2022–2023 przeprowadzono ratownicze badania, które doprowadziły do odnalezienia kolejnych grobów – łącznie zinwentaryzowano ich aż 99. Część z nich nosiła wyraźne ślady praktyk zabezpieczających, tzw. antydemonicznych. Wśród nich był grób, który zyskał największy rozgłos: szczątki kobiety pochowanej z sierpem przy szyi oraz kłódką na dużym palcu lewej stopy. Pochówek ten – określony przez media jako „wampiryczny” – został nazwany przez naukowców i opinię publiczną „Zosią z Pnia”.

Odkrycie spotkało się z ogromnym zainteresowaniem międzynarodowym. W badaniach udział wzięli uznani naukowcy z Wielkiej Brytanii i Szwecji. Wśród nich znaleźli się m.in. Oscar Nilsson, wybitny specjalista w zakresie rekonstrukcji twarzy, który odtworzył realistyczny wizerunek Zosi na podstawie modelu 3D czaszki, oraz dr Matteo Borrini, antropolog sądowy i archeolog z Liverpool John Moores University, znany z badań nad kulturowymi uwarunkowaniami tzw. pochówków antywampirycznych.

Część konferencji naukowej, podsumowującej wyniki prac, odbyła się w Pałacu w Ostromecku. Uroczystość terenowa miała miejsce bezpośrednio przy stanowisku archeologicznym w Pniu. Tam też, jako symbol pamięci, posadzono szarą olszę – drzewo związane z lokalnym krajobrazem. W wydarzeniu uczestniczyli m.in. Włodzimierz Pamfil, Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu, Piotr Kozłowski, Starosta Bydgoski oraz Radosław Ciechacki, Wójt Gminy Dąbrowa Chełmińska.

Warto podkreślić znaczącą rolę, jaką odegrali leśnicy. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu oraz Nadleśnictwo Toruń wspierały działania naukowców od strony logistycznej i dokumentacyjnej – wykonano m.in. zdjęcia multispektralne potrzebne do stworzenia ortofotomapy terenu. Leśnicy promowali także projekt wśród lokalnej społeczności, pokazując, że dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze są nierozdzielne.

Dzięki wieloletniej pracy badaczy i zaangażowaniu wielu środowisk – od naukowców, przez samorządowców, po leśników – historia „Zosi z Pnia” stała się nie tylko sensacją naukową, ale również pretekstem do refleksji nad wspólną pamięcią, tożsamością i rolą nauki w przybliżaniu przeszłości.